Het leven van Mosje ben Maimonides (RaMBaM)

Werken van de RaMBaM

De RaMBaM schreef een commentaar op de Misjnah. Al op zijn 23e levensjaar begon hij met dit werk. Op zijn 33e had hij de zes delen van de Misjnah verklaard en uitgelegd. Hij was van mening dat iedereen de Mondelinge Leer moest kennen en begrijpen.

Ook ontwikkelde hij de 13 Principes van het Jodendom:

1. G´d bestaat
2. G´d is Eén en Uniek
3. G´d is onstoffelijk
4. G´d is Eeuwig
5. Gebeden moeten rechtstreeks tot G´d gericht worden
6. De woorden van de profeten zijn naar waarheid
7. Mosje´s profetieën zijn waar en Mosje was de grootste profeet
8. De geschreven Tora (de 1e 5 boeken van de Bijbel) en de Talmoed zijn door Mosje gegeven
9. Er is geen andere Tora
10. G´d kent de gedachten en daden van de mens
11. G´d zal de goeden belonen en de slechten straffen
12. De Masjiach zal komen
13. De doden zullen opstaan (Olam Haba)

Verder schreef hij 8 religieuspsychologische stukken:

1. De ziel van de mens en haar vermogens: de menselijke ziel bestaat uit 3 delen:

• vegatief
• dierlijk
• menselijk

De ziel heeft 5 vermogens:

• Voeding- en groeibevordering: vermogen dat het eten zijn weg in het lichaam vindt en zich laat opnemen.
• Mogelijkheid tot waarneming: zien, horen, proeven, ruiken en tasten
• Fantasie: voorstellingsvermogen
• Willen: iets wel of niet accepteren of afwijzen
• Denken: menselijk psychisch vermogen. Dat is het redeneren, begrijpen, onderscheiding van deugd en ondeugd.

2. Psychische bron van goed en kwaad: het overtreden of opvolgen van de Tora hangt van de wil af. Het denkvermogen biedt de mogelijkheid tot goed of verkeerd handelen naar aanleiding van een juiste onjuiste overtuiging.

3. Zielszieken: wanneer de ziel met al haar vermogens tot slechte en onbevredigende resultaten leidt. Mensen die de ziekte aan hun ziel niet onderkennen en net als een lichamelijke ziekte het verwaarlozen, is het lot hetzelfde: intreding van de dood.

4. Geneesmiddelen voor de ziel: goede daden zijn daden die het midden houden tussen twee verkeerde uitersten:

• teveel van een bepaald opzichte
• te weinig van een bepaald opzichte

Voorbeeld is Mosje Rabbinoe die bij het water van Mermirwa  in zijn uiterst geduldige houding omsloeg naar woede. Door voortdurend te wikken en te wegen voordat je een daad verricht en het juiste in het midden houdt, bereikt men de hoogte wat haalbaar is: men komt Hasjem nabij.

5. Op één doel richten van de psychische vermogens: en dat is Hasjem begrijpen zover de mens kan en het uitten van jouw liefde voor Hem (n.a.v. Dewariem/Deut. 6: met heel jouw hart en heel jouw vermogen) zijn handelingen, doen en laten en al zijn uitingen moeten daarop gericht zijn. Voorbeeld: jouw lichamelijk zo gezond mogelijk houden zodat de ziel ook gezond blijft om ethische en verstandelijke waarden te verwerken. Als je geen eetlust hebt, “leuk” jij jouw eten op met kruiden, als je in een melancholische bui bent, pak je een boek of luister je een stuk muziek om je uit de stemming te doen komen. In gesprekken moet de mens het beste van zijn persoonlijkheid tot uiting brengen en wat nadelig is voor de ziel of lichaam is, moet je achterwege laten.

6. Natuurlijke- en verworven goede kwaliteiten. Iemand die zijn onkosjere verlangen kan bedwingen staat hoger dan iemand die geen onkosjere verlangen bezit. Sterke, zo leren de geleerden, hoe groter de persoonlijkheid des te sterker de jitser hara. Kol haĝĝadol mechawero, jitzer ĝadol hemennoe: hoe meer persoonlijkheid, hoe meer zinnelijkheid. Maar het gevolg hierop is Lefoem tsa’ara agra (Aramees): hoe groter de inspanning, hoe groter de beloning.

7. Niveaus van afscheiding van Hasjem. Slechtheid veroorzaakt scheidingen met Hasjem. In Jesjajahoe 59:2staat dat onze tekortkomingen een scheiding tussen Hasjem en ons veroorzaakt. Het belemmert onze contacten met Hem. Een profeet moest voor zijn roeping veel goede normen en waarden ontwikkelen, zodat deze hem zouden kenmerken. Van Mosje leren wij in de traditie dat hij Hasjem achter een aspaklariazag, achter een helder doorzichtig glas.

8. Het menselijk karakter: een mens wordt niet uitgesproken goed of uitgesproken slecht geboren. Een mens komt met een aangeboren talent ter wereld. Wel is het waarschijnlijk dat iemand vanaf het begin geneigd is goed of slecht te reageren, dat gevolgen in zijn daden heeft. De RaMBaM leefde in een tijd dat astrologie ook al haar hoogtij voerde, zo ook de Griekse filosofie. Daarom schreef hij: ik ben veeleer van overtuigd dat dit een aangelegenheid is waarin de Griekse filosofie met de Tora overeenstemt, namelijk dat de mens vrij is in al zijn handelingen. Niemand dwingt hem en niets buiten hem verleidt hem tot deugd of ondeugd, maar slechts zijn eigen gemoedtoestand.

De RaMBaM heeft de Talmoed – door zijn Misjneh Tora – overzichtelijk gemaakt. Hierdoor gaf hij ons een overzichtelijk beeld van de traditionele gedragscodes. Deze Misjneh Tora zijn in 14 delen uit gegeven. De 14 delen worden ook wel de Jad Hachazakah genoemd, de Sterke Hand. De getalswaarde van de jad is 14. Het slotvers van Dewariem/Deut. (en dus de gehele Tora) 34:12 is: Het was geheel in overstemming met de sterke hand en de ontzaglijke prestaties die Mosje geheel Jisrael heeft getoond’.

Een ander legendarisch maar zeer complex werk heb ik – zij het in het Engels – al een aantal jaren zelf in huis: De Gids der Verdoolden. Dit boek is – net als de Tanya – ontstaan uit brieven. Deze brieven sloegen een brug tussen traditie, geloof en wijsgerige bezinningen die als waarheid worden geaccepteerd. Hij trachtte aan te tonen dat het Jodendom in beginsel ook deze waarheden omvat. Hij bevestigt dat achter de eenvoudige tekst van de Tora een diepere gedachtewereld bestaat. De eenvoudige tekst heeft dus meerdere betekenis. Deze zienswijze wordt geïllustreerd door Spreuken 25:11: gouden appels op een verzilverde schaal, zo is een woord gesproken op juiste momenten.Wie dichterbij komt en goed door de openingen van de zilveren schaal kijkt, ziet goud glinsteren.