Vijf niveaus van gelukkig zijn

16 april 2018 noachiedeno De Joodse filosofie, geluk, Jodendom

Geschreven door Buddy Bee. Vertaald door Jona

Vraag eens wat we willen voor onze kinderen, en we zeggen: “Dat ze gelukkig zijn” .

Laten we eens aannemen dat G’d de vader is van alle mensen. OK, dus hij maakt de hele wereld om geluk en plezier aan zijn kinderen te geven. Maar wat voor soorten geluk wil je dat je kinderen ervaren? Lekker eten, vakantie, tennis, muziek..is dat alles?

Nee. Je wilt dat ze meer geluk hebben dan alleen eten of tennis – je wilt dat ze een loopbaan hebben die iets oplevert. Je wilt dat ze trouwen en kinderen krijgen. Als ze op hun 30ste liever de hele dag tennissen in plaats van te werken of te trouwen raak je aardig gefrustreerd, is het niet? Je wilt dat ze op zoek gaan naar meer verrijkende ervaringen. Dat is wat G’d ook wil voor ons. En dat is ook wat de Torah leert. Dat is de reden waarom deze “Torah L’Chaim” wordt genoemd (uitgesproken ‘chajiem’ met een korte “a”) wat letterlijk betekent: “Instructies voor het leven”.

G’d maakte een prachtige wereld om ons gelukkig te laten zijn. Maar het leven is ingewikkeld. Of het nu gaat om een succesvol huwelijk of het bereiken van wat je in je hebt, de weg is vaak bezaaid met obstakels. De Torah is het gebruikerhandboek voor de mens. Als je alle het goede uit het leven wil persen moet je de instructies bestuderen.

Het vliegtuig van geluk
Het Jodendom leert dat er vijf niveaus van geluk zijn. Je kunt het vergelijken met een vliegreis van New-York naar Los Angeles. Je kunt een stoel krijgen in een variëteit aan klassen. De best manier om te reizen?…Eerste klas.

De op één na beste manier? Tweede klas. Maar let op: er is geen enkele maatschappij die het ‘tweede klas’ noemt. In plaats daarvan krijgt het namen als ‘business class, executive class, ambassador class,’ enz. Niemand ziet zichzelf graag als ‘tweede klas reiziger’. Derde klas krijgt mooie titels als ‘tourist, coach, economy’ class, maar nooit ‘derde klas’. En wat is dan vierde klas: beneden bij de dieren en bagage. In vijfde klas krijg je een touw met de mededeling: ‘Blijven hangen’.

Helaas is het droevige, dat veel mensen door het leven gaan in de vijfde klasse, ternauwernood blijven ze hangen. En soms laten ze los. Een boek genaamd “Final Exit” stond maandenlang op de New Yorkse bestsellerlijsten. Het is een technische handleiding over het plegen van zelfmoord in het comfort van je eigen huis. Er zijn een miljoen exemplaren verkocht in de Verenigde Staten; stel je voor hoeveel mensen onvoldoende genieten van het leven om nog de moeite te doen het leven voort te zetten.

Wat is vijfde klas geluk?
Vijfde klas genot is het meest basale en beschikbare geluk. Lichamelijk geluk.

Er zijn duizenden ervaringen die in deze categorie vallen – in feite alles waar de vijf zintuigen bij betrokken zijn. Je kan het ruiken, voelen, proeven, zien en horen. G’d maakte een fysische wereld: niet om ons te frustreren maar om ons te plezieren. Daarom leren de Sagen ons bijvoorbeeld dat de ouderen in de zon zouden moeten zitten. Het maakt niet uit hoeveel een oudere wijsheid en leren waardeert, hij moet ook goed omgaan met zijn lichaam. Zelfs als fysieke kracht is afgenomen kan hij genoegen beleven aan de warmte van de zon.

De Talmoed zegt dat als iemand de gelegenheid heeft een nieuw soort fruit te proeven, maar dit weigert, hij hier voor verantwoording moet afleggen in de wereld die komt.

Wat is er dan zo bijzonder aan fruit? Het antwoord is dat G’d net zo goed simpele havermout gemaakt kon hebben, met daarin alle vitaminen en mineralen die we nodig hebben om te overleven. Maar fruit is het toetje dat de Almachtige voor ons heeft gemaakt. Het is een liefdewerk – kun je je voorstellen dat je een heerlijk diner voor je echtgenoot hebt gemaakt, die vervolgens weigert ervan te eten? Weigeren om te proeven toont een gebrek aan waardering.

Als je opgroeit in de Westerse maatschappij is het goed mogelijk dat het idee “fysiek plezier is slecht’ bekend is. Mogelijk is dit afkomstig uit de katholieke achtergrond, waarin lichamelijk genot zoals sex (zelfs in de context van het huwelijk) wordt beschouwd als een concessie aan menselijke zwakheden en basale instincten. En dat is de reden waarom de meest spirituele Katholieken – priesters en nonnen – celibatair zijn. Een andere reden waarom het celibaat nuttig voor de kerk zou kunnen zijn (ik zeg bewust ‘zou kunnen’) dat het een verzekering geeft van een gebrek aan het erven van rijkdom buiten de kerk, met de overduidelijke uitzondering van de Borgia familie (zeer interessant verhaal). Huwelijk houdt bezit in de familie, celibaat houdt het in de kerk.

Het Jodendom zegt dat sex één van de heiligste zaken is die wij kunnen doen. Het is zelfs zo dat het Hebreeuwse woord voor de huwelijksceremonie (kiddushin) afkomstig is van het woord heilig (kadosh). Dat is ook de reden waarom op vrijdagavond, Sabbatsavond (Shabbos), de heiligste dag van de week, de rabbies specifiek de echtparen voorschrijven om omgang met elkaar te hebben.

De vierde klas van genot: Liefde
Wat veroorzaakt het verschil in klassen van geluk, waardoor de ene boven de andere komt te staan? Dat komt door het feit dat er geen wisselkoers is – er is geen enkele hoeveelheid vijfde klas geluk wat gebruikt kan worden om één eenheid vierdeklas geluk te kopen.

Om vierde klas geluk te ontdekken moet je jezelf afvragen: Wat is meer waar dan alle geld in de wereld? …Liefde

Stel je de situatie voor van Bert, een investeringsbankier voor een belangrijk financieel bedrijf op Wallstreet. Het grootste deel van zijn dagen besteed hij aan pogingen om zijn levensdoel, 10 miljoen dollar verdienen, te bereiken. Hij heeft een vrouw en drie kinderen.

Op een dag komt Harry, een rijke filantroop zonder kinderen, naar Bert met een zeer royaal aanbod. Harry zegt: ‘Jij besteed je hele leven om 10 miljoen dollar te verdienen, is het niet? Ik zal je een manier aan de hand doen om dit zo snel mogelijk te bereiken. Ik bied je 10 miljoen dollar voor het recht om één van je kinderen te adopteren. Je kind zal het beste van het beste krijgen. De enige voorwaarde is, dat je je kind nooit meer zult zien of horen.” Wat gaat Bert zeggen? – De tien miljoen dollar krijgen zeker zijn aandacht. Maar zelfs hij realiseert zich dat er dingen zijn in het leven waar je geen prijskaartje aan kunt hangen. Bert kijkt Harry recht in de ogen en verklaart: “Geen sprake van.” Tien miljoen dollar, dat is een enorme berg van vijfde klas plezier; maar het zet hem niet aan tot het verkopen van één van zijn kinderen. Er is geen wisselkoers voor vijfde klas naar vierde klas genot. Ware liefde is het niet waard om verhandeld te worden, voor welk bedrag aan geld ook.

Maar het gaat verder. Bert heeft zojuist een 10 miljoen dollar deal afgewezen. Hij gaat terug naar zijn woonkamer waar hij zijn drie kinderen ziet spelen op de vloer. Wat denk je dat hij doet als hij ze ziet? Hij rent naar ze toe, en met tranen in zijn ogen geeft hij elk van hen een dikke knuffel en een kus. “Jullie zijn veel meer waard dan al het geld in het universum”. Hij stopt en denkt na: “Waar ben ik al die tijd geweest? Ik heb thuis iets dat meer waard is dan al het geld in de wereld – en ik werk zo hard dat ik geluk heb als ik een uur in de week met mijn kinderen kan doorbrengen. Dus wat doet Bert? Hij belt zijn kantoor, neemt een twee weekse vakantie, stuurt de huishoudster, kindermeisjes en baby-sitters weg. Hij gaat twee gezegende weken met zijn kinderen doorbrengen.

Nadat hij een uur heeft geworsteld om de kinderwagen uit te vouwen lukt het Bert om naar het park te gaan. Ze hebben een geweldige tijd. Maar dan komt avondeten, bad en verhaaltjestijd. Nadat hij voedselgevechten, overstromingen in de badkuip en eindeloos vaak “Babar gaat naar het Circus” heeft moeten doorstaan, laat Bert zich neerzakken op de bank en zegt tegen zijn vrouw en zegt…”Misschien was ik toch wat haastig met die twee weken vakantie. Je weet dat ik veel verantwoordelijkheden heb op het werk..”

Wees een fijnproever van het leven
Een ander voorbeeld: een cursus wijnproeven – waar ze je leren dat een glas wijn veel meer is dan een vloeistof die je mond nat maakt en waarvan je tipsy wordt. Als je een kenner wilt zijn, kun je die wijn niet zonder meer zomaar drinken. Eerst moet je de kurk bestuderen. Daarna bekijk je de kleur van de wijn. Je laat het rondgaan in je glas. Je ruikt het bouquet. En pas dán proef je het. Je laat de wijn door je mond gaan, onderzoekt de smaak en het gevoel in alle 18 verschillende onderdelen van je mond.

Je verdiepen in intensere, meer subtielere vormen van genot zijn voorbehouden voor de kenner. Barbaren zijn totaal onbekend met de rijkdom die een glas wijn kan bieden. Zo is het ook met het genot van het leven. Onze wereld is rijk aan pracht en praal: wat je ziet, wat je ruikt, relaties en energieën, mogelijkheden en resultaten…en toch zijn we ons zo vaak niet bewust van de rijkdom die voor ons mensen beschikbaar is gesteld. Enkel een barbaar zal wijn opslobberen…zouden we niet hetzelfde respect moeten tonen voor het leven zelf?

In ons verhaal: wat is het probleem van Bert? Hij is geen fijnproever…hij heeft niet geleerd wat liefde is en hoe hij van die liefde kan genieten. Hij heeft geen cursus wijnproeven nodig, maar een cursus mensproeven.

De eerste stap is te definiëren wat liefde eigenlijk is. De Talmoed noemt liefde: het emotionele genot wat we krijgen als we ons richten op de deugden van anderen. Als je dat doet, zelfs al gooien de kinderen gehaktballen door de kamer, kun je nog steeds van hen houden – en hen bestraffen op hetzelfde moment. Zonder een duidelijk begrip over wat liefde is alles waar je je op kunt richten de moeite en pijn die het kost om kinderen op te voeden, en kom je tot de conclusie dat het te veel van je vergt.

Richt je op het genieten, niet op de inspanning
Elk geluk heeft een prijskaartje. De prijs voor geluk is inspanning. Hoe groter het geluk, hoe grote de benodigde inspanning. Een oppervlakkig genot zoals eten kost aanmerkelijk minder inspanning dan de bevrediging van het redden van mensenlevens. Om echt te slagen in het najagen van geluk moet je leren om je te richten op het geluk, en niet op de inspanning die het zal kosten. Verleg je focus, en je verlegt het gevoel.

Neem bijvoorbeeld een basketbalteam: ze rennen over het veld, sporen zichzelf aan tot het uiterste om punten te scoren. Merken ze de pijn die ze voelen? Nee. Het plezier wat ze hebben om te spelen en te scoren overstijgt hun gevoel van pijn. We vragen ze om het volgende experiment te doen: “Speel basketbal zoals je het gewend bent – ren, spring, schiet en verdedig. Alleen: doe het zonder bal.” Hoe lang denk je dat ze kunnen spelen? Vijf minuten? Zonder bal is er geen plezier om ze af te leiden van hun inspanning; elke stap lijkt nu een enorme onderneming. Geef ze de bal terug, en ze spelen nog twee uur. Het Jodendom leert: hou je oog op de bal. Als je het uiterste uit het leven wilt halen, richt…en maak van elke inspanning een genot.

De prijs die je betaalt voor liefde is binding
Liefde vraagt om de inspanning om de deugden van de andere te begrijpen en niet enkel de tekortkomingen. De echte inspanning van liefhebben is niet om hun deugden te ontdekken – die heeft iedereen-, de echte inspanning is je binden en de verantwoordelijkheid om dit te blijven doen. Elk mens is een mengsel van sterke en zwakke punten. Richt je op de deugden: je zult van ze houden. Richt je op hun tekortkomingen en je wilt nog geen vijf minuten met hen doorbrengen.

Vraag een aanstaande moeder of vader eens of ze zullen gaan houden van het kind dat ze straks zullen krijgen. Wat zullen ze zeggen? “Maar natuurlijk zullen we daarvan houden”. “Maar hoe weet je of dit kind niet net zo’n vervelend kind is als dat etterje van de buren?” “Dat weten we niet, maar we zullen dan nog van hem houden. Net zoals de ouders van de buurkinderen van hen houden, ook al zijn ze lastig.”

Merk op dat de ouders niet zeggen: “Ach, we krijgen een kind, we leren hem kennen, en dan zullen we, op basis van zijn persoonlijkheid, of we het zullen houden of niet.” Dat zou ook bespottelijk zijn. Als ouders hebben ze een natuurlijke binding – ondanks elke zwakheid die het kind zou hebben.

Van welk soort relaties zou je verwachten dat ze meer succesvol zijn: relaties tussen echtgenoten of relaties tussen ouders en kinderen? In werkelijkheid zou je verwachten dat er minder relaties verbreken tussen echtgenoten dan tussen ouders en hun kinderen. Een echtgenoot is iemand die we kiezen, een kind is een ‘iets wat je door hun geboorte overkomt’.

Maar de waarheid is heel anders: niemand scheidt van zijn kinderen, maar er zijn genoeg mensen die scheiden van hun partner. Hoe komt dat? Omdat de binding tussen ouder en kind een natuurlijke binding is, maar verdiend moet worden tussen man en vrouw. Als je die binding niet maakt, kan je partner je soms tegen de muur op doen lopen, en vervolgens tegen een echtscheidingszaak.

Wees bedacht op nagemaakt geluk
Stel je voor: iemand laat 100.000 dollar bij je voordeur achter. Je bent in de wolken…je gaat naar een dure juwelier, koopt 5 horloges en voelt je geweldig – totdat twee politiemensen je naar de plaatselijke gevangenis brengen. Wat is er gebeurd? Het geld is nagemaakt.

Net zoals er nagemaakt geld is, is er ook nagemaakt geluk – een illusie van wat echt geluk werkelijk is. Er is één nagemaakt geluk, meer dan welk ander dan ook, die de plaats van beleven van waar geluk inneemt: Wat is het tegenoverstelde van pijn? Negen van de tien mensen zullen zeggen: “plezier”. En ze hebben het mis. Het echte tegenovergestelde van pijn is “geen pijn” – dat wil zeggen: comfort. En hoewel comfort erg fijn kan zijn, is het niet het ultieme geluk. Iemand die in zijn leven alleen maar comfort najaagt zal uiteindelijk teleurgesteld zijn. Dat komt doordat, ondanks alle moeite die mensen doen om geen pijn te hebben in het leven, het feit blijft bestaan dat pijn niet te vermijden is. Echt geluk is onafscheidelijk van pijn. Een voorbeeld:

Wat is volgens jou het grootste geluk van je ouders? Inderdaad, dat ben jij. Wat is er volgens jou hun grootste zorg? Hetzelfde antwoord. Jij. Het is geen toevalligheid dat jou ouders’ grootste geluk tevens de bron is van hun grootste zorgen. Want: hoe groter het geluk, hoe groter de inspanning om het te bereiken. Daarom is het belangrijk te weten dat als je het leven succesvol wilt leiden, de sleutel tot dat succes niet ligt in het elimineren van pijn (want dat is onmogelijk) maar eerder om te leren om pijn te begrijpen en te accepteren.

Nagemaakte liefde: kortstondige verliefdheid
De Griekse filosofie heeft een enorme invloed op de manier waarop de westerse beschaving denkt. Het Griekse concept van liefde? Cupido. Liefde is geen inspanning, je hoeft er niet voor te werken, het is een magisch, mystiek gebeuren.

Twee mensen zijn alleen in Central Park, en ze wandelen in het licht van de volle maan. Cupido besluipt ze van achteren en schiet op hen met zijn pijlen. Nu zijn ze hopeloos verliefd – ze trouwen, krijgen misschien wel kinderen, een groot huis, een grote hypotheek. De man moet hard werken om de rekeningen te betalen, doet veel overuren op kantoor. Op een late avond, terwijl hij werkt met zijn secretaresse, komt Cupido weer tevoorschijn en schiet weer op hem…nu is hij verliefd op zijn secretaresse. Terug bij zijn vrouw zegt hij: “ik kan er ook niks aan doen, hij schoot op mij. Ik werd verliefd op de secretaresse.” Vrouw eruit, secretaresse erin.

Dat is liefde, Griekse stijl. Liefde is geen keuze, het overkomt je. Liefde zonder inspanning. Easy come, easy go. Maar hoe hou je volgens de Grieken je huwelijk in stand? Je hoopt dat Cupido niet onverwachts langskomt. Dat is geen liefde, maar de namaak ervan: kortstondige verliefdheid. Echte liefde is eeuwig.

Voorbeeld: een man komt thuis, roept zijn kinderen samen rond de keukentafel en zegt dat hij ontzettend verliefd is geworden op de kinderen van de buren, en vraagt of ze het niet erg vinden om hun spullen te pakken zodat die andere kinderen bij hem in kunnen trekken. Onze liefde voor onze kinderen gaat niet zomaar over, omdat we aan hen zijn gebonden. Kortstondige verliefdheid is geen liefde, het is slechts lichamelijke aantrekking. Hoe weet je of je echt verliefd bent of slechts kortstondig verliefd? Als je jezelf hoort zeggen “het is perfect”, wees dan op je hoede! Dat is niet de realiteit. Dat is een teken van blinde, kortstondige verliefdheid. Echte liefde kost arbeid. Als je dat geluk wilt hebben is het beschikbaar in elke relatie. Maar je moet bereid zijn om de inspanning ervoor te leveren.

Derde klas geluk: zin
Hoe mooi en geweldig liefde ook is, het is niet het doel van het leven. Als iemand zegt dat hij met je wilt trouwen om vervolgens de rest van de dag slechts zich te richten op jou deugden ga je jezelf afvragen: “Heeft deze jongen niets anders te doen in zijn leven?” Wat is een hoger geluk dan liefde?

Zin. Vechten voor een goede zaak. De wens om goed te doen. Om zelfrespect te hebben. Het is een geluk om zelfs de diepste liefde voor over te hebben.

Een illustratie: je bent een succesvol chirurg. Je bent beroemd, rijk, je hebt een geweldige echtgenoot en prachtige kinderen. Je bent de voorzitter van jullie synagoge, en je hebt zojuist een nominatie gekregen voor een eredoctoraat op de Universiteit van Harvard. Het leven is geweldig.

Je reist door het verre oosten met vrienden. En op zeker nacht, terwijl je vrienden naar de bioscoop zijn, komt de Geheime Politie je hotelkamer binnen. “Uw vrienden zijn aangehouden en geïdentificeerd als zeer gevaarlijke spionnen. Zeg ons waar ze zijn – of we schieten u neer.”

Oh-oh. Wat doe je? Als je niet meewerkt, kost het je leven. Je vrienden aangeven is vanzelfsprekend een onmenselijke keuze. Aan de andere kant zal niemand ooit weten dat je dat gedaan hebt (de Geheime Politie heet niet voor niets ‘geheim’). Je kunt nog steeds dezelfde succesvolle chirurg zijn, met je geweldige familie, rijk en beroemd – en op tijd thuis komen om je eredoctoraat van Harvard in ontvangst te nemen.

Wat zou je doen? Merk je de interne strijd?

Laten we de druk nog wat opvoeren. Wat als de Geheime Politie je vroeg om 1000 kinderen te doden? “Vermoord 1000 kinderen en dan mag je terug naar je mooie leventje in de Verenigde Staten.” Ben je werkelijk in staat tot zoiets? Nee. We hebben het niet in ons om zo slecht te zijn. (Zelfs als je in staat zou zijn 1000 kinderen om te brengen, kom je waarschijnlijk thuis en schiet je jezelf neer).

Dit scenario onthult iets zeer diepzinnigs in het ontwerp van elk mens: Goed doen is zo belangrijk dat we bereid zijn ervoor te sterven.

Ok, dit voorbeeld is extreem, maar door je hierop te richten kom je te weten wat er werkelijk belangrijk is voor je. Want als je weet waar je voor zou willen sterven, weet je tegelijkertijd waarvoor je wilt leven. En dat betekent dat als je bereid bent je leven te geven om ‘goed’ te doen, het een groot doel in het leven is om goed te doen.

Ga op weg en leef daarvoor. Veranker die kracht in jezelf. Vergaar wijsheid om te achterhalen hoe je goed kunt doen. Maak daar plannen voor. Maak van goedheid een doel in je leven. Wees bereid om alles daarvoor op te geven. Want zelfs als je die strijd verliest, ben je nog altijd een “goed mens”. Misschien noemen ze je een dwaas, of wordt je zelfs genegeerd. Maar in ieder geval heb je het geprobeerd, je hebt gestreden, je hebt het juiste gedaan. Je doet niet iedereen een plezier met je goed-doen. Je doet enkel wat jou innerlijke zelf wil dat je doet.

Alfred Nobel was één van de grootste producenten van dynamiet. Op de dag van de dood van zijn broer maakte de lokale krant een enorme blunder. Ze dachten dat Alfred was gestorven en schreven een ‘In Memoriam” over hem. Toen Alfred Nobel zijn eigen afscheidsbericht las, en zag dat zijn leven had bijgedragen aan zoveel verwoesting en dood, was hij verslagen. Is dit mijn leven? Ik moet meer doen dan dat. Toen besloot hij tot de start van de Nobel Prijs.

Om dr. Martin Luther King te parafraseren: “als je niet weet waarvoor je zou willen sterven, ben je niet eens begonnen te leven.” Totdat je dat doel hebt gevonden, tot dat moment ben je enkel bezig met het najagen van vijde en vierde klas geluk. Je leeft je leven nog niet optimaal. Je speelt het met monopoly-geld.

De moeilijkheid om te genieten van goed-doen.
Het probleem is dat we geen fijnproevers zijn van goed-doen. De meesten van ons kunnen alleen genieten van het goed-doen “in restrospectie”; als het ons overkomt dat we in een situatie komen waarin we iets goeds kunnen doen, dan gaan we daarin mee – maar de inspanning die nodig is om goed te zijn is zo intens dat het ons er vaak van weerhoud op zoek te gaan naar mogelijkheden om goed te doen.

Stel je voor dat je een of andere stad bezoekt, je bent op vakantie. Het is een eilandstad. Je neemt een rondvaartboot rond het eiland en geniet van het uitzicht. Opeens valt er iemand van de boot. Je bent de enige op het schip die kan zwemmen, dus spring je in het water in een poging de man te redden. Je pakt de man vast, maar hij trekt je onder water. Natuurlijk herinner je de reddingscursus: je laat de man doorvechten totdat hij in paniek raakt. Hij laat je los, en deze keer kom je achter hem naar boven om hem bij zijn nek te pakken. Hij is zo zwaar als lood, maar je trekt hem op. Je hapt naar adem vanwege het gewicht, maar uiteindelijk lukt het je om hem op het strand te trekken, en de toekijkende omstanders nemen het van je over. Je gaat terug naar het hotel, neemt een douche en belooft jezelf dat je nooit meer op vakantie gaat, het klokje tikt thuis toch beter.

Het is 30 jaar later en 185 vakanties verder: Paris, Hawaii, Safari in Afrika, Disneyworld…maar welke van alle vakanties kun je je het beste herinneren? Die ene keer dat die man van de boot viel en jij zijn leven redde. Toen het gebeurde was je aan het schelden op die man omdat hij je vakantie verziekt had (en ook nog eens geprobeerd had je te verdrinken). En toch, de rest van je leven koester je het resultaat. Je hebt een leven gered.

We moeten op zoek gaan naar mogelijkheden om het goede te doen, en dan gaat het niet om iets heldhaftigs. Er zijn vele stille manieren om zinvol geluk te krijgen, zonder door krantenkoppen te worden afgeleid. Dat is niet waardoor iets zin heeft. Om je vaardigheden in derde klas geluk te ontwikkelen is het goed om aan het eind van elke dag te gaan zitten, als alle inspanning gedaan is, en je aandacht te richten op dat wat je gedaan hebt: was het goed en zinvol? Hoe vaker je dat doet, hoe groter je kennis wordt van goed-doen, om zo je derde klas geluk te zoeken.

Nagemaakte zin: “Het ziet er goed uit”
De namaak van goed-doen is goed-eruitzien. Er zijn zoveel mensen die enorm veel energie stoppen om bij anderen in de smaak te vallen. Op een of andere manier heeft het hebben van status ons ervan overtuigd dat we het dan ook waard zijn om respect te krijgen. Dat is ook de reden waarom mensen zich graag vereenzelvingen met hun beroep of carrière. “Ik ben arts”, “ik ben effectenhandelaar”, “ik ben afgestudeerd aan Harvard”, etc. Als anderen onder de indruk zijn, moet het wel belangrijk zijn.

Dat zie je aan de manier waarop we ons kleden of de auto’s waarin we rijden. Kopen mensen een Lexus omdat het echt veel comfortabeler rijdt, of omdat het een statussymbool is? Hoe kiezen de meeste studenten hun loopbaan? Als het alleen ging om het eigen gevoel, zouden er vast een heleboel minder advocaten zijn. Maar op een of andere manier hebben we het gevoel dat een rechtenstudie een mens van ons maakt die de moeite waard is.

Val niet voor ‘het ziet er goed uit’. Zelfrespect is het originele product. Om echt te leven moet je aangesloten worden op het geluk van goed-doen.

In 1967 waren er drie Israëlische soldaten onder degene die als eersten de Westelijke Muur bevrijdden. Eén van die soldaten was religieus. Toen hij de muur naderde werd hij doordrongen door de enorme impact van het moment en bij begon te huilen. Eén van zijn kameraden begon ook te snikken. De derde vriend zei: “Waarom begin jij te huilen? Jij bent toch niet gelovig?” Hij antwoordde: “Ani bocheh al mah she’ani lo bocheh.” – Ik huil omdat ik niets heb om voor te huilen.

Je kan een heleboel vijfdeklas geluk hebben: vakantie, je droomhuis, handgemaakte schoenen; je kunt zelfs al het vierdeklas geluk hebben, zoals een fantastische echtgenote en kinderen; en toch kan er steeds een moment in je leven komen waarop je zegt: “Nou en, waar heeft het allemaal toe geleid? Wat heb ik nu eigenlijk bereikt?”

Tweede klas geluk: creativiteit
Creativiteit is het nemen van inerte materie en het om te zetten in iets productiefs of nuttigs. Bijvoorbeeld van staal een Boeing 747 maken. Of verf op een stuk doek smeren, en van vormeloze kleuren een prachtig schilderij maken. Tweede klas geluk is de kracht om te creëren. Wat betekent dat? Wie ben je liever: de bouwvakker of de architect? De soldaat of de generaal? Alhoewel een leger niet kan functioneren zonder soldaten is er meer voldoening te halen als generaal. In plaats van simpelweg orders op te volgen heb je als generaal de mogelijkheid te creëren, aanwijzingen te geven, plannen te maken en uit te voeren.

Eén van de hoogste vormen van tweede klas geluk is het maken van een familie: het leven geven aan kinderen, om ze vervolgens op te voeden om ze als zodanig te vormen tot gezonde, productieve en liefhebbende individuen.

Waarom is creativiteit zo spannend? Omdat het de essentie van G’d raakt. De hoogste vorm van creativiteit was G’d die de wereld schiep. Hij maakte iets van helemaal niets. Alleen een oneindig wezen kan zoiets. Je eigen creativiteit gebruiken is proeven van die kracht.

Het prijskaartje
Het prijskaartje van creativiteit is dat je moet nadenken, en dat kost een enorme hoeveelheid energie. Als je ooit eens iets heel intens hebt bestudeerd, kom je hongerig en vermoeid vanachter je boeken. Onderschat nooit de moeilijkheid die zo’n inspanning kost (wat misschien verklaart dat er zo weinig echt creatieve mensen zijn). Zoals Thomas Jefferson soms zei: “Mensen zullen elke hoeveelheid inspanning gebruiken om de inspanning van het denken te vermijden.” Maar in werkelijkheid is ‘denken’ een enorm plezierige zaak. Als ik je 10 miljoen dollar aanbood, zou je dan instemmen met een frontale lobotomie? (verwijdering van de voorste hersenen – Jona). Natuurlijk niet. Zonder de mogelijkheid om te kunnen denken is alles verder zinloos. Wat is het nu van geluk waar je niet van kunt genieten?

Illusie en vernieling
Namaak creativiteit is geforceerde controle. Een van de elementen van creativiteit is controle uitoefenen over datgene wat je aan het maken bent. Als voorbeeld: de artiest heeft controle over zijn oog, zijn arm en de verf om zo zijn ideeën om te zetten in realiteit. Sommige mensen maken de vergissing dat eenvoudig controle hebben hen creatief maakt. Stalin en Hitler (en andere dictators) gingen voor geforceerde controle. Zij manipuleerden de stukjes van de puzzel, en in het voorbijgaan vernietigden ze hele levens en maatschappijen. Het is enkel en alleen de illusie van creativiteit. De manier waarop je kun zeggen of iets creativiteit of namaak is vind je in het resultaat: creativiteit geeft andere mensen plezier en genot. Controle leidt tot vernieling.

Eerste klas geluk: waar elk mens naar hunkert
Stel je voor dat je enorm rijk bent, een prachtige familie hebt, je hebt macht en prestige. Je zit neer en mijmert over je leven. Je leven is bevredigend en zinvol. En toch weet je dat er iets mist.

Geen enkel mens is volledig gelukkig tenzij hij in contact staat met de transcendente dimensie. Als alles is gezegd en gedaan, is alles waar ieder van ons naar zoekt het reiken vanuit deze eindige wereld naar de oneindige. Om één te worden met G’d. Stel je voor als ik zei: “Hier achter is een klein kamertje. Je mag daar gaan zitten en een uurtje met G’d spreken.” Zou dat niet de ultieme ervaring zijn? Overweldigend…

Allemaal kennen we momenten waarin we werden geraakt door het overweldigende van het leven. Of het nu de geboorte van een kind is, de sterren boven ons of een schitterende zonsondergang; we kennen allemaal wel een ervaring die ons de adem benam. Een overweldigende ervaring, ‘awesome’!

‘Awe’ is wat we voelen als we onze kleine onbetekenende zelf laten versmelten met iets wat veel groter is als ons. We gaan voorbij aan onze eigen beperkingen en raken iets zoveel groter, iets oneindigs. We voelen ons verbonden met de eenheid van G’d. Eerste klas plezier is kwalitatief verschillend en onvergelijkbaar met elke andere ervaring. Niets eindigs, niets aan deze wereld gebonden, kan worden vergelijken met het oneindige.

De grote prijskaart
Voor het grootste geluk betalen we de grootste prijs. En wat is dan die prijs? Dankbaarheid.

Om G’d lief te hebben moet je leren om te waarderen wat Hij allemaal voor goeds voor je gedaan hebt. Je moet de illusie dat jij en jij alleen verantwoordelijk bent voor wat je hebt bereikt, en toegeven dat wat je hebt een geschenk van G’d is. Zoals elke streek van Picasso’s penseel zijn unieke handtekening draagt, heeft alles in deze wereld G’ds unieke handtekening. Je moet het alleen leren waarderen.

Waarom is dankbaarheid zo moeilijk vol te houden? Omdat het menselijk ego altijd zoekt naar erkenning en onafhankelijkheid. Het heeft weerstand tegen het concept dat er dank verschuldigd is aan een hogere macht. Wij verkiezen te geloven dat we het zelf gedaan hebben.

Namaak eerste klas geluk is denken dat iemand of iets voorziet in je behoeften. Als je denkt dat je loopbaan of je geliefde je behoeften vervult, heb je het mis. Omdat al deze dingen kunnen verdwijnen. Wij weten dat alleen G’d de absolute macht heeft en dat alleen G’d oneindig is.

Als je de inspanning doet om de oneindige wonderen die G’d voor jou gedaan heeft te waarderen, krijg je een duidelijk besef van G’ds aanwezigheid, en dat alles wat je doet wordt vergezeld van zijn liefde en leiding. Dan wordt je overweldigd door geluk dat verder gaat dan welk ander geluk er maar bestaat.

In feite is dat het ultieme doel waarvoor de mens is gemaakt. We zijn op de aarde gezet om de illusies te herkennen en onze vrije wil te gebruiken om een relatie met G’d te bouwen. Hij had robots kunnen maken, maar dat wil Hij niet. Hij wil een echte relatie – en dat betekent dat we een keuze hebben.

Dit ultieme geluk (en alle andere vormen ook) zijn alleen verkrijgbaar als je de voorwaarden voor geluk kent: a) wees een fijnproever van het goede leven b) richt je op het geluk, niet op de inspanning om het te bereiken en c) wees op je hoede voor namaak.

Het is belangrijk om te weten waarom je leeft. G’d maakte ons om gelukkig te zijn. Je moet hard werken om een Olympische hardloper te worden, maar nog harder werken om een kampioen mens te worden. Maar we zijn niet gemaakt voor gemak, we zijn gemaakt om gelukkig te zijn. Reis dus eerste klas, want net zoals jij het beste wilt voor je kinderen, wil G’d het beste voor jou.