De rol van de vrouw in het Jodendom

Geschreven door de redactie

De rol van de vrouw in het Jodendom wordt door de buitenwacht enorm onderschat. Wij horen stellingen dat vrouwen niets te vertellen hebben, dat vrouwen niet in hun waarde gelaten worden en nog erger, dat vrouwen lager zijn dan de mannen. Dit zijn sprookjes en aan de hand van dit verslag hopen wij dit sprookje uit de wereld te ruimen.

De rol van de vrouw in het Jodendom is enorm belangrijk. Sterker nog, in de Halachàh (de Joodse Wet) heeft de rol van de vrouw vaak een betere positie dan in diverse Westerse landen. Één van de meest belangrijke vrouw binnen het feminisme was Gloria Steinem, een Joodse vrouw. Sommige mensen menen dat dit geen toeval was, omdat in de Joodse traditie de respect voor de vrouw een onderdeel is van de etnische cultuur. In de Joodse traditie is de vrouw afgezonderd, maar wel een gelijke aan de man. De verplichtingen en de verantwoordelijkheden zijn gewoonweg heel anders dan die van de man. Maar dat neemt niet weg dat deze verantwoordelijkheden en verplichtingen minder belangrijk zijn dan die van de man. Sterker nog, in sommige opzichten zijn sommige verantwoordelijkheden en verplichtingen belangrijker dan die van de man.

De gelijkwaardigheid tussen de man en vrouw begint bij de Allerhoogste. In tegenstelling tot het Christendom, wordt G´d niet als een uitgesproken Man gezien. Het Jodendom zegt dat G´d de beide kwaliteiten bezit. G´d heeft geen lichaam, geen geslachtsorganen en daarom zou het absurd zijn om G´d als een Man of een Vrouw te zien. Het Jodendom gebruikt mannelijke termen voor G´d puur uit gemak, omdat het Hebreeuws in haar grammatica geen neutrale geslacht kent. In Genesis 1:27 kan men lezen dat de mens naar G´ds evenbeeld geschapen is en men denkt dat de mens toentertijd tweeslachtig geschapen werd. Maar later kwam de lichamelijke scheiding tussen man en vrouw toen Chava geschapen werd.

Spiritualiteit van de vrouw binnen het Jodendom
Volgens de Joodse traditie heeft de vrouw veel meer Binah- aspecten (zie Kabbalah) dan de man. De Binah staat voor intuïtie, begrip en intelligentie. Rabbijnen zeggen dat de vrouw was gebouwd (Genesis 2:22) en de mens is geformeerd (Genesis 2:7). De Hebreeuwse stam van ´bouwen´ heeft dezelfde medeklinkers als Binah. De vrouwelijke gezinshoofden Sara, Ribqa, Rahel en Lea waren m.b.t. profetie verhevener dan hun mannen, de stamvaders Avraham, Yizak en Ya´akov. Vrouwen deden niet mee aan de aanbidding van de Gouden Kalf. Sommige traditionele bronnen vertellen ons dat vrouwen dichter tot G´ds ideaal staan dan de mannen.

Het beeld dat vrouwen minder dan mannen zijn is ook onterecht, daar 7 van de 55 profeten vrouwen waren. Mirjam was naast haar broers Moshe en Aharon de bevrijdster van Yisrael uit Egypte in G´ds Heilige Naam! In de 10 geboden staat dat men respect moet hebben voor zowel de vader als de moeder. In Exodus 20:12 wordt is de vader genoemd en in Leviticus 19:3 eerst de moeder. Volgens de traditie is dit expres zo opgegeven, om juist de gelijkheid van zowel de man als de vrouw te onderstrepen. In de ketubah, de huwelijkscontract, van de zoon van rabbi Akiba (een van de voornaamste rabbi´s van de Talmoed) staat dat de vrouw verplicht is om haar man de Torah te onderwijzen! Vele rabbijnen hebben in de eeuwen heen om raad gevraagd bij hun eigen vrouw, de rebbetzin. Notabene om Halachahische kwesties m.b.t. de kasjroet (de spijswetten) en de cyclus van de vrouw m.b.t. de sexualiteit. Rebbetzin is een titel die niet voor niets in het leven is geroepen. Dit geeft het belang van de rol van de vrouw aan. De Talmoed spreekt over de wijsheden van Berurya, de vrouw van Rabbi Meir.

Helaas zegt de Talmoed ook negatieve dingen over de vrouw. Diverse rabbijnen uit diverse tijden beschrijven vrouwen als lui, jaloers, gemeen, vraatzuchtig, roddelaars en neigingen tot het occulte en hekserij. Maar de Talmoed zegt óók negatieve dingen over de man. De man zou neigingen hebben tot lust en verboden sexuele handelingen. Vrouwen worden afgeraden om hogere educatie te volgen en te religieus bezig te zijn. Dit is niet zo zeer omdat de vrouw niet voldoende spiritueel zijn, sterker, rabbijnen maken absoluut geen zorgen over het spiritueel welzijn van de vrouw en denken eerder dat vrouwen te spiritueel toegewijd zijn. De prioriteit van vrouw ligt bij haar vrouw- en moeder-zijn binnen het gezin. Maar het Jodendom heeft de spiritualiteit van de vrouw altijd hoog ingeschat. De Talmoed zegt dat wanneer een vrome man met een slechte vrouw trouwt, dat de man ook slecht wordt. Maar als een slechte man met een vrome vrouw trouwt, wordt de man ook vroom. De spirituele invloed van de vrouw schijnt volgens het Jodendom erg groot te zijn. Vrouwen zijn vrijgesteld van alle positieve mitzwot (gij zal…) die tijdsgebonden zijn. De reden is haar verplichtingen binnen het gezin, waardoor deze geboden niet uitgesteld kùnnen worden. Let wel, deze vrijstellingen zijn geen verplichtingen. Door deze vrijstellingen zijn de rollen van de vrouwen binnen de synagoge beperkt. Dit zegt nogmaals niet dat de vrouw geen rol zou hebben in een religieus leven.

De rechten van de vrouw
De Halachahische rechten van de vrouw is tot de vorige eeuw veel vooruitstrevender dan in de Westerse wereld. Vrouwen hadden altijd het recht om te kopen, verkopen, het hebben van bezittingen, maken van contracten. Deze rechten kenden de niet-Joodse vrouwen tot 100 jaar geleden niet. Spreuken 31:10-31 (m.n. verzen 11, 13, 16 en 18) spreekt over het zakendoen van de vrouw. Hier wordt de vrouw in feite in het zonnetje gezet. Vrouwen hebben het recht om geadviseerd te worden m.b.t. hun huwelijk. De sexualiteit binnen het huwelijk is de recht van vrouw en niet die van de man. Mannen hebben niet het recht om vrouwen te slaan of hun vrouw onrecht aan te doen. Ook dit was tot 100 jaar geleden hier in het Westen heel normaal: vrouwen hadden geen rechten, maar plichten, werden geslagen en onrecht aangedaan.

M.b.t. verkrachting wordt de vrouw in het Jodendom niet twijfel getrokken, maar hoe vaak horen we hier in het Westen niet: ´ze heeft er vast om gevraagd´. Het is in het Jodendom zelfs zo dat als de vrouw het eerst best fijn vond, maar later erop terugkomt en de man drukt het door, dat er geen twijfels achter de vrouw, maar wel achter de man wordt gezet. In het Jodendom is gedwongen gemeenschap binnen het huwelijk verkrachting. In diverse Staten in Amerika is verkrachting binnen het huwelijk geen criminele daad. In Duitsland is verkrachting binnen het huwelijk pas in 1997 strafbaar. In Nederland pas, na veel getouwtrek, in 1991. In het Westen was gemeenschap altijd het recht van de man en de plicht van de vrouw. Hoe vooruitstrevend is het Jodendom altijd al geweest.

De 3 mitzwot voor de vrouw
In de Joodse traditie kent men 3 mitzwot die bestemd is voor de vrouw:

de nerot (lett. lichten; de kaarsen aansteken). Hadlakat ha-ner is het aansteken van de lichten (kaarsen). Dat is een voorrecht om lichten aan te steken bij aanvang van de Shabbat en andere feestdagen. Het is het teken voor een geheiligd tijdsbestek binnenshuis. Dit is meer een rabbijns mitzvah dan een mitzvah van de Torah.
de challah (het verdelen van de deeg van de challah; speciaal brood bestemd voor de Shabbat en de feestdagen). Het verdelen van de deeg vóór het bakken komt uit Numeri 15:20. Een portie voor de priester werd apart gezet. Eigenlijk geldt deze mitzvah uitsluitend in Israël, echter sporen de rabbijnen aan dat alle Joden over de gehele wereld dit gewoon doen. Op dozen van de matzah (matzes; ongezuurde broden) van Pesach staat dat de Challah genomen is. Dit betekent dat de mitzvah van de challah voor de matzah is vervuld.
de niddah (rituele bad na de menstruatieperiode). Deze mitzvah hebben wij in het verslag sexualiteit en het Jodendom uitgebreid besproken.
De eerste 2 van de 3 mitzwot kan door de man vervuld worden wanneer er geen vrouw aanwezig is. Uiteraard is de 3e mitzvah uitsluitend voor de vrouw bestemd.

Chanah was de moeder van Shemuel. De naam Chanah (Hanna) is een samentrekking van de namen van de zojuist 3 besproken mitzwot van de vrouw: Challah, Niddah en Hadlakat HaNer. Chanah was 1 van de 7 vrouwelijke profetessen. Zij beschouwde de Joodse traditie als een schoolvoorbeeld voor de vrouwen.

Rosh Chodesh: de feestdag voor de vrouw
Vrouwen hebben in het Jodendom ook een eigen feestdag: de Rosh Chodesh. Dit valt op eerste dag van iedere maand. Op deze dagen zijn de vrouwen vrijgesteld van werk. Een Midràsj leert ons dat iedere dag van de Rosh Chodeshiem voor de 12 stammen van Israël staan, zoals feesten Pesach, Soekkot en Shavu´ot voor de 3 aartsvaders staan. Maar door de afg´derij van het Gouden Kalf, is deze feestdag van de man ontnomen en aan de vrouw gegeven. Dit als beloning dat de vrouwen weigerden de Gouden Kalf te aanbidden. Maar staat dit ook in de Bijbel? De Midràsj zegt dat Exodus 32 spreekt van ´het volk´ (in de Joodse TeNaCH staat ´people´) dat tot Aharon kwam en vroeg hem een afg´dsbeeld te maken. Aharon zei hen dat de mensen gouden sieraden van hun vrouwen, zonen en dochters moesten verzamelen. Er staat zelfs in de Nederlandse vertaling: Ruk jullie vrouwen, zonen en dochters de gouden oorringen dan maar af.´ Er staat niet ´jullie echtgenoten´. Hierdoor mogen wij concluderen dat het inderdaad een verzoek van de mannen was. Het volk; people, waren mannen en vrouwen hadden hiermee niets te doen. Ook het afrukken (break off ) van de sieraden geeft geweld aan. Er staat nergens: ´vraag om toestemming van jullie vrouwen, zonen en dochters´. Het nemen van hun sieraden was dwang en geen vrijwilligheid. Vrouwen hebben dus geweigerd, maar de mannen rukten de sieraden van hen af. In de beide vertalingen is dit letterlijk te lezen. Vandaar dat de vrouw beloond wordt met deze feestdag!

De vrouw in de synagoge
De rol van de vrouw is binnen de synagoge beperkt. Vrouwen en mannen zitten in de orthodoxe synagogen van elkaar gescheiden. Wordt de vrouw hiermee gediscrimineerd? Nee!

De man heeft meer Halachische verplichtingen dan de vrouw. Wanneer de man G´d dankt dat Hij hem als man heeft geschapen, wordt niet denigrerend naar de vrouw bedoeld, omdat de mitzwot door de Jood als geschenk van G´d gezien wordt, i.p.v. een last. Doordat de vrouw meer vrijstellingen van die mitzwot heeft, heeft zij m.b.t. de mitzwot minder ´geschenken´ c.q. verplichtingen ontvangen. De man bedankt G´d in feite voor al die verplichtingen. Wanneer een vrouw toch kiest om aan een verplichting te voldoen waarvan zij is vrijgesteld, wordt het niet meegerekend in die zin: de mitzvah is niet als volk volbracht. Voorbeeld is de minyan. De minyan is een groep van 10 mannen die voor; namens het volk bidt. Wanneer er een vrouw in hun midden is, betekent niet dat de minyan uit 9 mannen en 1 vrouw mag bestaan.

Wanneer de vrouw in haar gebed G´d dankt dat zij gemaakt is ´volgens zijn (de man) wil´, betekent niet dat zij G´d bedankt dat zij een lager status heeft als haar man. Zij dankt G´d dat G´d haar een grotere Binah heeft gegeven, zodat de vrouw dichterbij G´ds ideaal van spirituele perfectie zit. Ook dankt zij voor alle vreugde die het vrouw-zijn met zich meebrengt.

Volgens de Joods Wet dient de man en de vrouw tijdens het gebed gescheiden te zijn. Zij het door een mechitzah (muur of gordijn die de man en vrouw scheidt) of een balkon speciaal voor de vrouwen. En vergeet niet: de balkon is fysiek dichter bij HaSjem.

De redenen van de scheiding zijn tweeledig:

je gedachten is geheel gericht op het gebed en niet op de knappe dame of heer naast jou
t.t.v. heidense religieuze ceremoniën, was het Jodendom ook betrokken bij de sexuele activiteiten en orgieën. Deze scheiding voorkomt dat het ooit weer voor zal komen.
Door deze maatregel lijkt dus dat de vrouw een mindere plek binnen de synagoge heeft. De huishoudelijke plichten van de vrouw zorgen tevens ervoor dat de vrouw niet altijd in de synagoge aanwezig kan zijn. Vrouwen zijn volgens de Joodse Wet niet verplicht deel te nemen aan de verplichte religieuze bedieningen en kunnen niet participeren in diverse aspecten van de bedieningen. Dit betekent niet dat vrouwen buiten het Jodendom gesteld zijn. Vergeet niet, het Jodendom valt en staat niet in de synagoge. Het Jodendom dringt door ieder aspect van jouw leven, in alles wat je doet, bij het opstaan en naar bed gaan, van wat je eet, hoe jij je kleed, hoe je zaken doet. Bedieningen zijn slechts een klein onderdeel van een groot belangrijk geheel dat Jodendom heet.

Lilith
Lilith komt in de Talmoed (Erub. 100b; Nid. 24b, Shab. 151b) en in de rabbijnse folklore voor. Zij is door en door slecht, een vrouwelijke demon die mannen verleidt en baby´s en vrouwen tijdens baren bedreigd. Ze heeft lang haar en zij heeft vleugels. Ze bespringt mannen als een succubus (vrouwelijke demonische hoer) die in een huis alleen slapen. Lilith wordt in de Kabbalah en in de Misdràshim de moeder van de demonen genoemd. Lilith komt waarschijnlijk van Laila, wat in het Hebreeuws ´nacht´ betekent. Zij is waarschijnlijk gebaseerd op de heidense demon Lulu of Lilu die in de Gilgamesj-epos, Soemerische en andere Babylonische folklore voorkomt.

In het Alfabet van Ben Sira (Jezus Sirach) wordt over Lilith uitgebreid vertelt:

Het verhaal van Lilith; het alfabet van Ben Sira

Vlak daarna werd de jonge zoon van de koning ziek, Nebukadnessar zei: ´genees mijn zoon. Als je dat niet doet, zal ik je doden´. Ben Sira ging direct zitten en schreef een amulet met de Heilige Naam en hij omschreef de namen van de engelen die verantwoordelijk waren voor de medicijnen, hun vormen en afbeeldingen, en hun vleugels, handen en voeten. Nebukadnessar keek naar het amulet. ´Wie zijn zij?´

´De engelen die verantwoordelijk zijn voor de medicijnen: Snvi, Snsvi en Smnglof. Nadat G´d Adam creëerde, zei Hij, ´het is niet goed voor de mens om alleen te zijn´ (Genesis 2:18). Toen creëerde Hij een vrouw voor Adam, van stof, zoals Hij Adam zelf had geformeerd, en noemde haar Lilith. Adam en Lilith begonnen te ruziën over het hebben van gemeenschap. Ze zei: ´Ik wil niet onder liggen,´en hij zei: ´ik wil niet onder jou, maar boven op jou liggen. Jij behoort onderop te liggen, omdat ik de superieur ben.´ Lilith antwoordde: ´wij zijn ieders gelijke, zoals wij beide uit de aarde geformeerd zijn´. Maar zij luisterden niet naar elkaar. Toen Lilith dit zag, sprak zij de Onuitsprekelijk Naam en vloog in de lucht weg. Adam stond biddend voor Zijn Schepper: ´Heerser van het universum! De vrouw die U mij gaf is van mij weggelopen´. Direct zond de Eeuwige, geprezen zijt Gij, deze drie engelen om haar terug te brengen.

De Eeuwige zei tegen Adam: ´als ze daar mee instemt om terug te komen, is het goed. Stemt zij er niet mee in, dan moet zij toestaan dat iedere dag 100 van haar kinderen zullen sterven´. De engelen verlieten G´d en achtervolgden Lilith, wat hen in het midden der zee bracht, de machtige wateren waar de Egyptenaren waren bestemd om te verdrinken. Zij vertelden haar G´ds woord, maar zij wilde niet terugkomen. De engelen zeiden: ´We zullen jou verdrinken in de zee´.

´Laat me met rust! Ik ben alleen maar gemaakt voor de ziekten van de zuigelingen. Is de zuigeling mannelijke, dan moet ik hem voor 8 dagen na zijn geboorte beheersen, en wanneer het een vrouwelijke zuigeling is, dan moet ik haar voor 20 dagen vanaf haar geboorte beheersen´.

De drie engelen hoorden de woorden van Lilith aan en ze drongen aan dat ze terug moest. Maar ze zwoor in de Naam van de Levende en Eeuwige G´d: ´Wanneer ik jullie namen of vormen in een amulet zie, zal ik geen macht hebben over deze zuigeling.´ Ze stemde ook in dat iedere dag 100 van haar kinderen zullen sterven.

Vervolgens vergaan iedere dag 100 demonen, en voor dezelfde reden, wij schrijven te namen van de engelen op de amuletten van jonge kinderen. Wanneer Lilith hun namen leest, herinnert zij haar eed en het kind knapt op.´

Lilith werd door Chava vervangen, de 2e en een veel betere vrouw van Adam. Diverse commentatoren zeggen dat dit verhaal, wat volgens hen Talmoedisch is, bewijzen dat de vrouw in het Jodendom een andere rol bekleden dan de man. Feministen weigeren Lilith als een slechte demon te zien en bestempelen haar als hun heldin. Lilith staat voor de vrouwelijke macht en het onderuit komen van de mannelijke overheersing.

We moeten daarom met nadruk melden dat het Alfabet van Ben Sira niet tot de traditionele rabbijns Joodse bron behoord. Het is ook niet een deel van de Talmoed en wordt ook niet beschouwt als een Midrásj. Het is niet zeker wat Ben Sira is, maar het Jodendom bestempelt hem als een satirische schrijver van parodieën en mogelijk een antisemiet.

Nawoord
We hebben op alle mogelijke manieren kunnen aantonen dat vrouwen een mooie plaats bij G´d en in het Jodendom hebben. Het Jodendom is door alle eeuwen heen veel geëmancipeerder dan vele huidige Westerse landen. We hopen dat wij hierdoor ook duidelijk hebben kunnen maken dat de Bijbel de vrouw ook hoog inschat als Woord van de Eeuwige, geprezen zijt Gij, waardoor het Jodendom dit automatisch meeneemt.

Bron:
Judaism 101 van Tracey R. Rich
het verhaal van Lilith http://ccat.sas.upenn.edu/~humm/Topics/Lilith/alphabet.html

©FAQ 2003